Apothekers zitten met veel vragen over vaccinatie tegen gordelroos bij ouderen. Wie komen voor vaccinatie in aanmerking en hoe effectief is het? Wordt vaccinatie vergoed, en wat is het verschil tussen zostervaccins Shingrix en Zostavax? Hieronder de belangrijkste vragen beantwoord.
Wat is gordelroos?
Gordelroos (herpes zoster) wordt veroorzaakt door de reactivatie van het varicellazostervirus (VZV), hetzelfde virus dat waterpokken (varicella) veroorzaakt. Dit virus blijft na primaire infectie, die zich uit als waterpokken, latent aanwezig in de sensibele ganglia. Bij verminderde immuniteit door het ouder worden, ziekte of medicatie kan het virus worden gereactiveerd, waarbij het zich dan manifesteert als gordelroos.
Mensen hebben eerst last van jeuk, tintelingen of een hevige, brandende of stekende pijn. Na een paar dagen ontstaan blaasjes in groepjes op het lichaam. Deze zitten meestal rond de buik of het middel en bijna altijd aan één kant van het lichaam. Meestal drogen de blaasjes na zeven tot tien dagen in tot korstjes, die er vanzelf afvallen.
Als complicatie van gordelroos kan postherpetische neuralgie (PHN) optreden. Mensen blijven dan last houden van pijn of tintelingen op de plek van de gordelroos. De gemiddelde jaarlijkse incidentie was in 2022 in Nederland 5,2 per 1000 inwoners. De incidentie was hoger voor vrouwen dan voor mannen en neemt toe met de leeftijd.
Wie komen in aanmerking voor gordelroosvaccinatie?
De gordelroosvaccins (zostervaccins) Shingrix en Zostavax zijn allebei geregistreerd voor preventie van gordelroos en PHN bij personen vanaf 50 jaar. Daarnaast is Shingrix geregistreerd voor personen vanaf 18 jaar met een verhoogd risico op gordelroos. De volgende risicogroepen komen in aanmerking voor vaccinatie: personen die recent een stamcel- of orgaantransplantatie hebben ondergaan of gepland hebben staan, personen die een solide tumor, bloedkanker, lymfeklierkanker of hiv hebben, of die worden behandeld met immunosuppressieve biologicals of JAK-remmers.
Wordt gordelroosvaccinatie vergoed?
Op het moment van schrijven wordt alleen Shingrix vergoed voor bovengenoemde medische risicogroepen, volgens de voorwaarden in Bijlage 2 bij de Regeling zorgverzekering. Ouderen kunnen zich op eigen kosten laten vaccineren tegen gordelroos. In Nederland is vaccinatie tegen gordelroos momenteel niet opgenomen in een publiek vaccinatieprogramma vanwege de hoge kosten. De Gezondheidsraad staat positief tegenover het vaccineren van volwassenen op de leeftijd van 60 jaar, mits de prijs daalt waardoor de vaccinatie kosteneffectief wordt. Of in de toekomst gordelroosvaccinatie programmatisch wordt aangeboden is nog onbekend.
Wat is het verschil tussen de zostervaccins Shingrix en Zostavax?
Shingrix is een niet-levend virusvaccin, terwijl Zostavax een levend virusvaccin is. De Gezondheidsraad adviseert om met het recombinant zostervaccin Shingrix te vaccineren, omdat dit vaccin effectiever tegen gordelroos en PHN is dan Zostavax en de bescherming lang lijkt aan te houden. Het levend verzwakte zostervaccin Zostavax is bovendien gecontra-indiceerd bij patiënten met een verminderde weerstand.
Provarivax is net als Zostavax een levend verzwakt varicellazostervaccin. Het is echter niet geregistreerd voor preventie van gordelroos. Provarivax is een varicellavaccin, bedoeld voor vaccinatie tegen waterpokken.
Wat is het doseerschema?
Het vaccinatieschema van Shingrix bestaat uit twee doses. De tweede dosis krijgen mensen twee maanden na de eerste en kan zo nodig tot zes maanden na de eerste dosis worden toegediend. Bij immunodeficiëntie of immuunsuppressie kan een korter vaccinatieschema worden gehanteerd. Deze mensen kunnen de tweede dosis ook al één maand na de eerste dosis krijgen. De noodzaak voor een boosterdosis is niet vastgesteld.
Hoe effectief is vaccinatie?
Het recombinant zostervaccin Shingrix heeft een hoge werkzaamheid. Dit vaccin voorkomt bij volwassenen van 50 jaar en ouder ongeveer 91% van de gevallen van gordelroos en PHN. Het vaccin kan echter niet de klachten van PHN verminderen bij mensen bij wie dit eerder is ontstaan na het doormaken van gordelroos.
Hoelang is de bescherming na vaccinatie?
De bescherming van het recombinant zostervaccin Shingrix blijft tot ten minste tien jaar na vaccinatie hoog. De werkzaamheid tegen gordelroos is zes tot tien jaar na vaccinatie ongeveer 81%. Er zijn nog geen gegevens over de effectiviteit van Shingrix op langere termijn.
Beïnvloeden immunosuppressiva de effectiviteit van het vaccin?
In het algemeen geldt dat tijdens het gebruik van middelen die immunosuppressief werken, zoals corticosteroïden, bepaalde immunomodulantia en oncolytica, vaccinaties minder effectief kunnen zijn door een verminderde immuunrespons. Dit geldt niet voor lokaal gebruik van corticosteroïden of bij prednisongebruik minder dan 10 mg per dag. Indien immunosuppressieve therapie wordt overwogen, wordt Shingrix bij voorkeur ten minste twee weken voorafgaand aan de behandeling gegeven.
Er is geen reden om te verwachten dat Shingrix niet veilig zou zijn voor mensen met een onderdrukt immuunsysteem, aangezien Shingrix geen levend verzwakt virus bevat.
Wat als iemand al gordelroos heeft gehad?
Vaccinatie is ook nuttig om een nieuwe gordelroosinfectie te voorkomen. Een doorgemaakte gordelroos boost (tijdelijk) het immuungeheugen. Maar al vanaf twee maanden na een doorgemaakte gordelroos kan een nieuwe infectie optreden. Er hoeft daarom niet eerst een bepaalde periode te worden gewacht voor vaccinatie. Er kan al gevaccineerd worden nadat de herpesblaasjes zijn ingedroogd.
In theorie zou een periode van minimaal twee maanden tussen een doorgemaakte gordelroos en een eerste vaccindosis Shingrix een voordeel hebben. De ontstane immuniteit na doorgemaakte gordelroos zou dan beter kunnen worden gestimuleerd dan vaccinatie heel kort na doorgemaakte gordelroos.
Karin Hagendoorn-Becker is productspecialist bij het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP en Delia Titre is redacteur van het Pharmaceutisch Weekblad
Door Karin Hagendoorn-Becker en Delia Titre