RiFaS: webapplicatie voor veilig werken met stoffen en geneesmiddelen in de apotheek

Binnen bedrijven vormen gevaarlijke stoffen een belangrijk risico. 1 op de 6 werknemers loopt het risico om ziek te worden omdat zij op het werk te maken hebben met gevaarlijke stoffen [1]. Het is daarom belangrijk om je bewust te zijn van de gevaarlijke stoffen en hoe je de blootstelling daaraan en daarmee de risico’s kunt minimaliseren of voorkomen.

Met behulp van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) kan een inventarisatie worden gedaan van potentiële gevaren en risico’s op de werkplek. Iedere werkgever is verplicht om een RI&E uit te voeren.

Voor openbare apotheken is een specifieke RI&E ontwikkeld [2], met daarin aandacht voor de veelvoorkomende risico’s in de werkomgeving.

In de RI&E worden onder andere de fysieke risico's van het werk, de organisatie van het werk en de veiligheid van de werkplek in kaart gebracht. Ook het werken met bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen komt hierin aan bod. Pas als je weet waar de risico’s liggen, kun je de juiste maatregelen nemen.

Stoffen zijn gevaarlijk als ze vanwege hun chemische eigenschappen een gevaar voor de veiligheid of gezondheid kunnen opleveren. Dit zijn alle stoffen die minstens één H(azard)-zin bevatten.

Binnen de farmacie wordt in het kader van Arbo vaak over ‘risicovolle stoffen’ gesproken. Hieronder wordt over het algemeen verstaan: stoffen die kankerverwekkend (carcinogeen), mutageen en/of voor de voortplanting giftig (reprotoxisch) zijn. Stoffen die één of meerdere van deze eigenschappen hebben, worden ook wel CMR-stoffen genoemd. Zwangeren en lacterenden mogen niet met deze stoffen werken.

Volgens de Arbowet moet de werkgever ervoor zorgen dat je veilig en gezond kunt werken. De apotheker is, al dan niet gedelegeerd, ervoor verantwoordelijk dat medewerkers in de apotheek veilig en gezond kunnen werken. Onder deze verantwoordelijkheid valt ook het werken met gevaarlijke stoffen.

Het voor toediening gereedmaken (VTGM) en bereiden van geneesmiddelen in de apotheek gebeurt met (potentieel) gevaarlijke stoffen. In elke apotheek vinden meer of minder frequent VTGM-handelingen plaats. Denk daarbij aan het klaarmaken van antibioticasuspensies en het uittellen of halveren van tabletten. Daarnaast vinden in een aantal apotheken ook bereidingen plaats. De apotheekmedewerker die de VTGM-handeling of bereiding uitvoert, kan aan deze stoffen worden blootgesteld en daardoor een gezondheidsrisico lopen. Om de blootstelling aan stoffen en geneesmiddelen in de apotheek en daarmee het risico te beheersen, kan gebruik worden gemaakt van het Risico-instrument Farmaceutische Stoffen (RiFaS).

RiFaS is een webapplicatie die apotheken - zowel niet-bereidend als bereidend - adviseert over de veiligheidsmaatregelen die nodig zijn voor het beheersen van de blootstelling en daarmee het risico bij VTGM en bereiden. De adviezen hebben betrekking op ventilatiemaatregelen (bijvoorbeeld stofafzuigkast) en persoonlijke beschermingsmiddelen (zoals handschoenen en een mondmasker).

Aan VTGM-handelingen met bepaalde geneesmiddelen, zoals oncolytica, kleven gezondheidsrisico’s als er geen ventilatie- en/of persoonlijke beschermingsmaatregelen worden genomen. Voor het veilig uitvoeren van VTGM-handelingen, zoals het uittellen van tabletten en het aanmaken van een antibioticumsuspensie, zijn adviezen te vinden in RiFaS.

Bij het bereiden kan een apotheekmedewerker ook worden blootgesteld aan gevaarlijke of risicovolle stoffen. RiFaS beoordeelt de risico’s bij de verschillende bereidingen en helpt apotheekmedewerkers om te bepalen welke veiligheidsmaatregelen moeten worden getroffen om de bereiding veilig te kunnen uitvoeren.

Voor een advies op maat kunnen alle apotheekmedewerkers RiFaS raadplegen.

Het werken met gevaarlijke stoffen is opgenomen in de CAO Arbeidsomstandigheden Apotheken. Hierin wordt verwezen naar RiFaS voor de omgang met gevaarlijke stoffen. RiFaS maakt deel uit van de Arbocatalogus Openbare Apotheken. Openbare apotheken hebben gratis toegang tot RiFaS.

In het kader van het stimuleren van veilig werken in de apotheek, kunnen ook apothekersassistenten, ziekenhuisapotheken en onderwijsinstellingen tot nader order kosteloos gebruikmaken van RiFaS.

Een account is aan te vragen via www.rifas.nl.

Voor meer informatie over RiFaS of verdere vragen, bel of mail gerust de LNA-helpdesk via 070 373 73 70 of lna@knmp.nl.

1. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arboportaal – Factsheet Veilig Werken met [Gevaarlijke] Stoffen. Versie 08-11 2018. 
   https://www.arboportaal.nl/documenten/brochure/2018/11/05/factsheet-veilig-werken-met-gevaarlijke-stoffen. Geraadpleegd 26-04-2023.   
2. Stichting Bedrijfsfonds Apotheken. Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) Openbare Apotheken. www.rie-apotheek.nl. Geraadpleegd 26-04-2023. 
    

Auteur: Shiwai Ng, onderzoeksleider bij het Laboratorium Nederlandse Apothekers (LNA).