Personeelstekorten en hoog verzuim zetten apotheekteams verder onder druk

Apotheken die de deuren sluiten omdat er te weinig personeel is. In de afgelopen maanden hebben de media er meerdere keren over bericht: BENU Apotheek Bisonspoor in Maarssen was in juli en augustus gesloten, en in Almere werden twee apotheken samengevoegd omdat er onvoldoende medewerkers waren om beide apotheken open te houden.

Apotheken die tijdelijk of definitief de deuren sluiten, het is een nieuw dieptepunt rond de tekorten aan apothekersassistenten en apotheekmedewerkers. Het is al ruim vijf jaar een probleem in de apotheeksector waarvoor maar geen oplossing wordt gevonden, ondanks diverse initiatieven zoals het werven van zij-instromers, speeddaten en nieuwe verkorte opleidingen.

Personeel werven, behouden en opleiden zijn de grote uitdagingen waarvoor de apotheeksector in de komende jaren staat. Recent zijn in verschillende regio’s nieuwe initiatieven gestart, zoals apothekers in Zoetermeer die ondersteuning krijgen van de HR-afdeling van de zorggroep EerstelijnsZorg Zoetermeer, apothekers in Midden-Holland die een bedrijfsschool starten en Haagse apothekers die logistiek medewerkers proberen te interesseren voor het werk van apothekersassistent.

In alle regio’s hebben apotheken vacatures maanden openstaan, en vaak komt er geen enkele reactie. Op de landelijke vacaturebank Apotheekwerk.nl van de Stichting Bedrijfsfonds Apotheken (SBA) staan op dit moment 640 vacatures, waarvan 509 voor een apothekersassistent. In 2021 stonden er in totaal 1200 vacatures op deze vacaturebank, vorig jaar 2600 en dit jaar tot begin augustus 2000 vacatures, waarvan 1700 voor een assistent. ‘Deze aantallen halverwege het jaar geven aan dat het tekort enorm oploopt’, zegt Louwrien Buisman, interim-directeur van de SBA. ‘We verwachten dat het totale tekort dit jaar aanzienlijk hoger zal zijn dan voorgaande jaren.’

Landelijke cijfers over het actuele personeelstekort in de apotheken zijn niet beschikbaar, ook is er geen meldpunt, wat Buisman betreurt. ‘Die data zijn hard nodig in onze branche, dat geven de werkgeversorganisaties ook aan. Wij gaan Apotheekwerk.nl verder ontwikkelen, zodat we meer inzicht kunnen bieden in de actuele stand van zaken.’

Oorzaken van de personeelskrapte zijn onder meer de vele problemen die spelen in de apotheek – zoals werkdruk, agressie aan de balie en geneesmiddeltekorten – waardoor het vak van apothekersassistent mogelijk minder aanspreekt. Daarnaast is er de vergrijzing in de sector en de uitstroom van studenten die niet gaan werken in de apotheek: van de studenten die starten met een driejarige opleiding Beroepsopleidende Leerweg (BOL) stroomt slechts 49% door naar een baan in de apotheek, zo blijkt uit de Arbeidsmarktmonitor Openbare Apotheken 2021 van SBA.

Door onder meer de werkdruk en de agressie is het verzuim hoog in de apotheekbranche. Ook is er een grote arbeidsmobiliteit: medewerkers kiezen voor een andere apotheek of ze vertrekken uit de apotheekbranche. Daarnaast blijken ook de werksfeer in de apotheek en de loopbaanperspectieven redenen om te vertrekken, concludeert de SBA in het rapport Werkgeluk in de apotheek, dat in juni 2023 is verschenen.

Om te onderzoeken hoe apothekers het werken in de apotheek aantrekkelijker kunnen maken, hebben apothekers in Zoetermeer, verenigd in de Kring van Zoetermeerse Apotheken (KZA), een HR-werkgroep opgericht. Dat is nodig want alle elf apotheken die zijn aangesloten bij de KZA hebben minimaal één vacature openstaan, zegt apotheker Sherida Sumter van de Buytenwegh Apotheek in Zoetermeer, lid van de HR-commissie. ‘We krijgen helemaal geen reacties op de vacatures, dus we hebben besloten zelf meer te gaan doen met opleiden en stages.’

De Zoetermeerse apothekers willen ook betere salariëring bieden, benadrukt Sumter. ‘Maar dat kan niet zolang zorgverzekeraars de tarieven voor farmaceutische zorg niet fatsoenlijk indexeren. De recente verhoging van de Cao Apotheken hebben apothekers zelf moeten voorschieten.’ In de secundaire sfeer blijft er, volgens Sumter, nog wel veel mogelijk. ‘Het is mooi en afwisselend werk en medewerkers houden van gezelligheid en leuke collega’s, daar kun je veel aan bijdragen als apotheker.’

Bij het werven van personeel gaan apothekers in Midden-Holland een stap verder: zij bieden een gratis opleiding tot apothekersassistent en gratis boeken – voorwaarden die nog worden onderzocht –, en een stage- en baangarantie. Dit hele pakket krijgen studenten die zich inschrijven voor de bedrijfsschool Midden Holland, een aparte klas met 24 assistenten die ROC Midden Nederland gaat opleiden voor apotheken in deze regio.

Ook in de regio Haaglanden zijn de problemen met de personeelskrapte groot, zegt Inge Stollman, bestuurslid van Apothekersvereniging Expertisecentrum Farmaceutische Zorg Departement Haaglanden (EFDH). ‘Door de structurele onderbezetting zijn er geen assistenten om BBL’ers en BOL’ers in te werken, waardoor apotheken niet kunnen werken aan nieuwe instroom. Dat is een vicieuze cirkel in alle apotheken in Nederland.’

In de strijd tegen de personeelstekorten probeert EFDH, samen met de opleiding logistiek van ROC Delft, logistiek medewerkers te interesseren voor een opleiding tot apothekersassistent. ‘Het idee is dat ze na een paar jaar werken in de apotheek kunnen doorstromen naar de opleiding tot assistent. Mogelijk kan het ROC logistiek hiermee de opleiding breder maken en meer meisjes aantrekken.’

Een van de zaken die EFDH ook gaat aanpakken is het verbeteren van de communicatie door apothekers met apothekersassistenten en leerlingen van BBL en BOL. Stollman: ‘Als apotheker van rond de 50 heb je echt geen idee waarmee deze jongeren bezig zijn en hoe ze in het leven staan.’

Gesprekken voeren en aandacht besteden aan de werksfeer zijn misschien belangrijker dan apothekers op dit moment beseffen, zo blijkt uit het SBA-onderzoeksrapport Werkgeluk in de apotheek. Volgens apotheekmedewerkers is werkdruk de belangrijkste reden om de apotheek te verlaten (29%), maar op de tweede plaats staat ‘een onprettige werksfeer’ (16%), 15% noemt als reden om te vertrekken betere loopbaanperspectieven.

Apothekers daarentegen denken dat het salaris de belangrijkste reden voor vertrek is voor apothekersassistenten. Volgens Buisman van de SBA is het opmerkelijk dat apothekers de werksfeer niet zien als een reden voor medewerkers om te vertrekken, terwijl medewerkers zelf dat op de tweede plaats zetten. ‘Dat medewerkers de hoge werkdruk als reden noemen van vertrek is logisch, maar dat de werksfeer daarna komt nog vóór het salaris, vind ik heel opvallend.’

Hoge werkdruk, onprettige werksfeer en weinig loopbaanperspectieven zijn redenen voor medewerkers om de apotheek te verlaten. Ongeveer de helft is van mening dat er regelmatig tot vaak sprake is van collega’s die vertrekken. Bij de leidinggevenden ligt dit percentage met 32% een stuk lager.

In het onderzoek is medewerkers ook gevraagd of ze voornemens zijn de komende drie jaar te blijven werken in dezelfde apotheek: 31% geeft aan dit nog niet te weten. Ook geeft 31% aan nog niet te weten of ze over drie jaar nog in de apotheekbranche blijven werken. Volgens Buisman geeft juist dit aan waar de kansen liggen voor apothekers om iets te doen aan de hoge uitstroom. ‘Want apothekers kunnen weinig doen aan agressie, geneesmiddeltekorten of het preferentiebeleid. Ook op het gebied van salaris is niet veel mogelijk omdat apothekers gehouden zijn aan de Cao Apotheken.’

Zorgen voor een goede werksfeer, dat is iets wat apothekers wel zelf in de hand hebben, aldus Buisman, die verder benadrukt dat de branche met meer toekomstperspectief naar de functie van apothekersassistent moet leren kijken. ‘Zorg voor zoveel mogelijk uitdaging. Delegeer als apothekers bijvoorbeeld eigen werkzaamheden die een assistent ook prima kan uitvoeren.’

Een andere rode draad in het onderzoek is, volgens Buisman, het ontbreken van een goede dialoog tussen leidinggevenden en apotheekmedewerkers. Vier keer per jaar met alle teamleden apart een gesprek voeren van vijftien minuten,  is volgens haar het minimum. ‘Hoe ervaart een medewerker de werkdruk, luisteren naar de beleving, dat is heel belangrijk. Met die gesprekken kun je misschien de 31% die nu twijfelt of ze over drie jaar nog werken in de apotheek binnenboord houden.’

Auteur: Edwin Bos