Meer werkplezier, meer motivatie, minder uitval

De COVID-19-pandemie heeft een aanzienlijke impact gehad op de aantrekkingskracht van banen in de gezondheidssector. Het ziekteverzuim onder werknemers in de zorg was in het eerste kwartaal van 2022 8,9%, wat 2% hoger is dan het jaar ervoor. Daarnaast blijkt uit recent onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek dat in het tweede kwartaal van 2022 50% van alle zorgmedewerkers een hoge tot zeer hoge werkdruk ervaart. De gevolgen hiervan uiten zich in een groot verloop: vier op de tien zorgmedewerkers overwegen hun baan in de zorg te verlaten en één op de tien is dit daadwerkelijk van plan.

 Deze cijfers plaatsen motivatie en werkplezier in de zorg hoog op de agenda. Motivatie is volgens onderzoek een van de belangrijkste voorwaarden voor het effectief werken in een farmaceutische organisatie. Wanneer zorgmedewerkers onvoldoende gemotiveerd zijn, beïnvloedt dit hun prestaties op het werk. Hoe gemotiveerder, hoe minder uitval en hoe beter de kwaliteit van de zorgverlening.

Uitgaande van deze urgentie is er een case-onderzoek uitgevoerd in Service Apotheek Beethoven in Rotterdam om inzicht te krijgen in de motivatie en de behoeften van een apotheekteam. Het onderzoek bestond zowel uit een kwantitatief deel, waarbij een vragenlijst is uitgezet onder apothekersassistenten, als een kwalitatief deel met diepte-interviews. Op basis van de resultaten zijn praktische interventies opgesteld uit de literatuur die direct en indirect het werkplezier van de medewerkers positief beïnvloeden. De theorie die is gebruikt om motivatie te definiëren en te meten is de Self-Determination Theory (SDT). Dit is een wereldwijd onderzochte motivatietheorie op gebieden als sport, gezondheidszorg, werk en management.

Er wordt gesteld dat er twee concepten van motivatie bestaan: gecontroleerde motivatie en autonome motivatie. Werknemers voelen zich beter, presteren beter en ervaren meer welzijn wanneer ze hun werk leuk, interessant of waardevol vinden, oftewel autonoom zijn gemotiveerd. Omgekeerd functioneren medewerkers minder optimaal als hun gedrag wordt bepaald door interne of externe druk. In dit geval is er sprake van gecontroleerde motivatie.

In de SDT zijn er drie psychologische basisbehoeften die noodzakelijk zijn voor het stimuleren van autonome motivatie. Het gaat om de behoefte aan autonomie, competentie en verbondenheid. Autonomie is het ervaren van keuze bij het starten, onderhouden en besturen van activiteiten. Competentie is het gevoel het te kunnen en de behoefte om effectief en nuttig te zijn in de interactie met de samenleving. Verbondenheid wordt vervuld door het vormen van relaties met andere mensen.

Voor alle drie de basisbehoeften zijn zowel stimulerende als belemmerende factoren naar voren gekomen. Wanneer apothekersassistenten betrokken worden bij procesmatige besluiten, voelen ze zich meer gehoord en erkend, wat hun basisbehoefte autonomie stimuleert. In Apotheek Beethoven wordt elke ochtend om 9 uur een dagstart gehouden waar aandachtspunten en taken worden besproken. De dagstart en de periodieke werkoverleggen geven bij de werknemers het gevoel dat hun stem, mening en ideeën ertoe doen en gehoord worden.

Het gevoel van druk op de werkvloer belemmert de autonomie van medewerkers. Het gaat hier om zowel interne als externe druk. Interne druk ontstaat vanuit verwachtingen of verplichtingen die men zichzelf oplegt, terwijl externe druk ontstaat door het verwachtingspatroon dat anderen hebben. Ook in deze apotheek is sprake van een gevoel van druk, die voor een belangrijk deel wordt veroorzaakt door de situatie op de werkvloer. Om die druk te verminderen stellen medewerkers voor te zorgen voor voldoende bezetting op tijden waarop veel drukte wordt verwacht, zoals tijdens vakanties en feestdagen. Ook zou het helpen om verwachtingen op het gebied van werkzaamheden duidelijker te communiceren en de zelfstandigheid van het team meer te stimuleren. Niet het gehele team ervaart dit overigens even sterk; een deel van de werknemers (40%) vindt dit erbij horen.

Een andere oorzaak is het maken van fouten op de werkvloer en vervolgens hier confronterende en niet-constructieve feedback op krijgen. Vooral tijdens drukke periodes hebben de teamleden hier last van. Ook al is men zich ervan bewust dat de reacties niet persoonlijk zijn bedoeld, geeft dit toch een onprettig gevoel door de manier waarop het wordt overgebracht. Dit soort situaties zouden volgens de apothekersassistenten voorkomen kunnen worden door de ontwikkeling van meer zelfbewustzijn en het leren geven van constructieve feedback.

Om het werkplezier te vergroten is het als apotheker raadzaam in gesprek te gaan met het team om een beeld te krijgen van de motivatie en erachter te komen waar de behoeftes liggen. Als apotheker word je namelijk opgeleid tot geneesmiddelenexpert, maar niet als teamleider. Het vergt een andere blik en vaardigheden om een apotheekteam aan te sturen. Om de benodigde interventies toe te passen is het daarom belangrijk betrokkenheid te tonen bij het welzijn en geluk van het team.

Na uitvoering van de interventies is de zaak nog niet klaar. De volgende stap is de voortgang te monitoren, zo nodig het plan bij te stellen en vervolgens opnieuw uit te voeren. Het belangrijkste ingrediënt hiervoor is dat een apotheker zichzelf eerst ontwikkelt met scholing en coaching om vervolgens het apotheekteam te kunnen begeleiden. Een proces met bittere wortels, maar resulterend in zoete vruchten.

Auteurs: Ayşenur Öztürk, Sharon Schouten-Tjin-A-Tsoi en Els Lucas

Ayşenur Öztürk is apotheker bij apotheek Pillen en Praten. Sharon Schouten-Tjin-A-Tsoi, PhD is motivatie-expert in de gezondheidszorg en begeleidt apothekers en apotheekteams in persoonlijke en professionele ontwikkeling. Els Lucas is apotheekeigenaar bij Service Apotheek Beethoven.