Medicatiebewaking

Medicatiebewaking

• Voer medicatiebewaking uit bij elke terhandstelling van een farmaceutisch product en bij het beschikbaar komen van een nieuw patiëntenkenmerk.
• Voer medicatiebewaking uit voor de volgende tien farmacotherapiegerelateerde problemen (FTP’s):
  • Dubbelmedicatie
  • Cumulatie bijwerking
  • Geneesmiddelinteractie
  • Ongeschikte toedieningsvorm
  • Obsolete therapie
  • Contra-indicatie
  • Overgevoeligheid
  • Doseringsprobleem
  • Ontbreken preventieve medicatie
  • Afwijkende labwaarde
• Voer medicatiebewaking uit in de vier stappen signaleren, analyseren, afhandelen en evalueren.
• Signaleer FTP’s met behulp van geautomatiseerde medicatiebewakingsmodules en door waakzaamheid bij patiëntenkenmerken en geneesmiddelen die een verhoogd risico op FTP’s hebben.
• Verzamel patiëntkenmerken en pas de beschikbare farmaceutische kennis toe om een gesignaleerd FTP te kunnen analyseren.
• Beoordeel op basis van de verzamelde gegevens of het FTP kan leiden tot schade of ongemak bij de patiënt of tot een verminderde effectiviteit van het farmaceutische product.
• Overweeg, zo nodig in overleg met de voorschrijver, bij de afhandeling van een FTP de volgende opties: stoppen geneesmiddel, vervangen geneesmiddel, toevoegen geneesmiddel, aanpassen dosering/doseerschema, monitoring, geen aanpassing behandeling of (verdergaand) instrueren van de patiënt.
• Handel het FTP af volgens de voor het probleem meest aangewezen optie.
• Leg de informatie over de uitgevoerde medicatiebewaking vast in het patiëntendossier.
• Evalueer de volledigheid van de signalering en de juistheid van de analyse en afhandeling van de FTP’s.

Praktijkvoering

• Stel een beleid op voor de medicatiebewaking van de FTP’s in deze richtlijn.
• Controleer de instellingen van de medicatiebewakingsmodule volgens de handleiding van het apotheekinformatiesyteem (AIS).
• Maak afspraken over medicatiebewaking met andere zorgverleners in de keten.
• Voer de implementatie van de aanbevelingen afwijkende labwaarden uit volgens het vigerende beleid van de beroepsgroep.

Reikwijdte

In de richtlijn medicatiebewaking staan aanbevelingen voor het bewaken van de veiligheid en effectiviteit bij het beoogde gebruik van een farmaceutisch product door de patiënt. De richtlijn heeft betrekking op alle patiënten aan wie de openbaar apotheker een farmaceutisch product ter hand stelt. Medicatiebewaking is een integraal deel van ter hand stellen. Binnen de reikwijdte van deze richtlijn valt ook het uitvoeren van medicatiebewaking wanneer tijdens de farmacotherapie nieuwe patiëntkenmerken beschikbaar komen, die van belang kunnen zijn voor de veiligheid en effectiviteit van reeds aan de patiënt ter hand gestelde producten.

De richtlijn medicatiebewaking is opgesteld met goede farmaceutische zorg voor ogen en sluit aan bij bestaande richtlijnen over de farmaceutische zorg van de openbaar apotheker.

Definitie en doel

Medicatiebewaking is het signaleren, analyseren en afhandelen van farmacotherapiegerelateerde problemen (FTP’s) [1] die samenhangen met het beoogde gebruik van een farmaceutisch product of combinatie van producten [2].

Het doel van medicatiebewaking is ten eerste om de kans op schade en ongemak bij de patiënt door het gebruik van een farmaceutisch product te minimaliseren en ten tweede om de effectiviteit van het gebruikte farmaceutisch product te maximaliseren [noot 3 beoogde werkzaamheid versus effectiviteit].

Kengetallen medicatiebewaking

In een gemiddelde apotheek bewaakt de apotheker per jaar 114.400 terhandstellingen voor circa 7.900 patiënten (stand van zaken 2014). Bij 1 op de 100 voorschriften wijzigt de apotheker door medicatiebewaking een voorschrift om een FTP op te heffen, zoals een doseringsprobleem, een verkeerd voorgeschreven geneesmiddel, een geneesmiddelinteractie, een contra-indicatie, een dubbelmedicatie of een obsoleet geneesmiddel. Bij 50% van deze gewijzigde voorschriften voorkomt de apotheker schade of ongemak en draagt hij bij aan het optimaliseren van de effectiviteit van het geneesmiddel door de afhandeling van deze FTP’s [4].

De apotheker voert medicatiebewaking uit in de stappen signaleren, analyseren, afhandelen en evalueren. In dit hoofdstuk staan aanbevelingen voor deze stappen.

Signaleren

Een apotheker signaleert een FTP:

• bij het ter hand stellen van een farmaceutisch product;
• bij het beschikbaar komen van nieuwe patiëntkenmerken [5].

De apotheker bepaalt zijn werkwijze om FTP’s te signaleren. De apotheker wordt voor het signaleren van FTP’s ondersteund door de medicatiebewakingsmodule van het apotheekinformatiesysteem (AIS) [6]. De apotheker kan ook FTP’s signaleren door gebruik te maken van Medisch Farmaceutische Beslisregels (MFB’s) voor medicatiebewaking [7].

Bij FTP’s die niet door de medicatiebewakingsmodule worden gesignaleerd is hij waakzaam bij geneesmiddelen en patiëntkenmerken die duiden op een verhoogd risico op FTP’s.

Analyseren

Voorafgaand aan de analyse van een gesignaleerd FTP zorgt de apotheker ervoor dat hij over de patiëntkenmerken beschikt die van belang zijn voor de medicatiebewaking. De apotheker raadpleegt daarvoor het patiëntendossier [5] en vraagt eventueel aanvullende kenmerken op bij de arts en de patiënt [23]. Bij de analyse betrekt de apotheker de afhandelingsadviezen met achtergrondinformatie van de medicatiebewakingsmodule.

Daar waar geen of onvoldoende afhandelingsadviezen beschikbaar zijn raadpleegt de apotheker andere informatiebronnen [8].

Op basis van de patiëntgegevens en afhandelingsadviezen beoordeelt de apotheker of het FTP kan leiden tot schade of ongemak bij de patiënt of tot een verminderde effectiviteit van het farmaceutische product. Als de veiligheid en de effectiviteit in het geding zijn, maakt de apotheker een afweging. In deze afweging bepaalt hij het optimum tussen de kans op het bereiken van de beoogde effectiviteit en de kans op mogelijke schade en/of ongemak door het product bij de patiënt. Hierbij houdt hij rekening met de patiëntkenmerken, de ernst en prognose van de ziekte, de schadelijkheid van de voorgestelde behandeling (kans op bijwerkingen) en de alternatieven.

De apotheker overweegt de volgende opties voor de afhandeling van het FTP: stoppen geneesmiddel, vervangen geneesmiddel, toevoegen geneesmiddel, aanpassen toedieningsvorm, aanpassen dosering/doseerschema, monitoring, geen aanpassing behandeling, (verdergaand) instrueren van de patiënt. Met monitoring wordt bedoeld het volgen van de patiënt in de tijd tijdens het gebruik van een geneesmiddel.

De apotheker stelt de opties voor de afhandeling van het FTP vast. Bij elke optie weegt de apotheker af wat de consequenties voor de individuele patiënt zijn. Indien van toepassing bespreekt de apotheker de opties met de voorschrijver en patiënt. Tenslotte kiest de apotheker de voor het probleem meest aangewezen optie.

Afhandelen

De apotheker voert de gekozen optie uit. Hij informeert indien van toepassing de patiënt over de afhandeling. De patiënt krijgt instructie als de patiënt zelf vervolgstappen moet ondernemen. De apotheker informeert indien van toepassing de betrokken zorgverleners. Hij legt informatie over signalering, analyse en afhandeling van de FTP’s bij elke patiënt vast in het patiëntendossier. Hij legt afspraken over monitoring vast en voert deze uit. De apotheker kan na afhandeling van FTP’s besluiten om signalen voor dezelfde FTP’s in de toekomst te ‘onderdrukken’ [9]. In het kwaliteitssysteem is een procedure opgenomen voor de afhandeling van dergelijke signalen. Indien wordt afgeweken van deze procedure wordt de afhandeling in het patiëntendossier vastgelegd.

Evalueren

De apotheker evalueert of alle FTP’s bij de ter hand gestelde farmaceutische producten en bekend geworden patiëntkenmerken gesignaleerd zijn. Ook evalueert hij de juistheid van de analyse en de afhandeling van de gesignaleerde FTP’s. Indien de apotheker bij de evaluatie ontdekt dat er FTP’s gemist zijn of vaststelt dat FTP’s onjuist zijn afgehandeld, dan voert de apotheker de analyse en afhandeling opnieuw uit. De apotheker legt de uitvoering van de evaluatie vast door een paraaf te zetten voor de eindcontrole (zie KNMP-richtlijn Ter hand stellen).

In dit hoofdstuk staan de definities van de FTP’s die deel uit maken van de medicatiebewaking. Deze FTP’s zijn: dubbelmedicatie, cumulatie bijwerking, interactie, ongeschikte toedieningsvorm, obsolete therapie, contra-indicatie, overgevoeligheid, doseringsprobleem, ontbreken preventieve medicatie en afwijkende labwaarde. Hierin staan aanbevelingen voor de uitvoering van de medicatiebewaking van deze FTP’s. Deze zijn aanvullend op de uitvoering beschreven in de aanbevelingen voor algemene medicatiebewaking.

De Professionele Standaard Farmaceutische Zorg geeft aan welke zorg patiënten van hun apotheker mogen verwachten. De richtlijnen, normen en zorgstandaarden die horen bij het zorgproces vormen samen de Professionele Standaard. Zo ook de KNMP-richtlijn Medicatiebewaking.

De Professionele Standaard geeft aan wat goede farmaceutische zorg is, namelijk:

• veilig, patiëntgericht, effectief en doelmatig;
• wettelijk verankerd in de Zorgverzekeringswet en de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz);
• afgestemd op de laatste wetenschappelijke en praktijkgerichte ontwikkelingen.

De wet geeft beroepsgroepen de ruimte om zelf invulling te geven aan het begrip goede zorg. Apothekers verbeteren de kwaliteit van de farmaceutische zorg door de Professionele Standaard toe te passen. Daarmee is de Professionele Standaard een collectieve verantwoordelijkheid van alle KNMP-leden. De Standaard zorgt voor duidelijkheid richting de patiënt, andere zorgverleners en zorgverzekeraars en vormt het toezichtkader voor de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).