Gepast gebruik opioïden

In 2019 is, met steun van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de ‘Taakgroep Gepast gebruik van opioïden’ opgericht. Deze heeft als opdracht om zorgverleners, instellingen en patiënten te informeren over en aan te spreken op het verantwoord gebruik van opioïde pijnstillers. Doel is het toenemende opioïdengebruik in Nederland te keren en een opioïdencrisis zoals in de Verenigde Staten te voorkomen.

De activiteiten van de taakgroep zijn gericht op het vergroten van kennis en het verbeteren van het gedrag van zorgverleners en patiënten in het opioïdengebruik. En onverantwoord gebruik terugdringen, door gepast gebruik te stimuleren en verslavingen te behandelen. 
Op de website van de ‘Taakgroep Gepast gebruik van opioïden’, Opiaten.nl, vindt u als apotheker informatie over materialen, scholing, en meer.

Om het problematisch gebruik van opioïden terug te dringen is een groot onderzoek gestart dat loopt van 2019 tot 2024: Tackling And Preventing The Opioid Epidemic (TAPTOE). TAPTOE richt zich met 15 deelprojecten op het gehele traject van het voorschrijven van opioïden tot het langdurig gebruik. De onderzoeken zullen het problematisch gebruik van opioïden in kaart brengen op basis van de gegevens uit diverse landelijke databases. Verder worden instrumenten ontwikkeld om de kans op problematisch gebruik beter te voorspellen. Ook zal er aandacht zijn voor de wisselwerking tussen het medisch en illegale circuit en particuliere aankopen via bijvoorbeeld het (dark) web.

Ten slotte zullen de onderzoekers strategieën onderzoeken om het gebruik van opioïden in de medische wereld te beperken. Deze strategieën richten zich op alternatieve behandelingen voor pijn, op de organisatie van de dagelijkse praktijk bij het starten en herhalen van opioïden en op de behandeling van patiënten die reeds afhankelijk zijn van opioïden. Het consortium van universiteiten, zorginstellingen en beleidsmakers dat deelneemt aan het onderzoek zal zich ook richten op de ervaringen en denkbeelden van zorgverleners en patiënten over gebruik van opioïden en op onderzoek naar het effect van afspraken over voorschrijven en afleveren van opioïden in de eerste lijn. Daarbij is het belangrijk dat opioïden beschikbaar blijven voor de mensen die deze middelen echt nodig hebben.

In de regio Arnhem en omstreken is begin 2020 het project 'Verstandig opiaten voorschrijven' gestart. Door interdisciplinaire samenwerking tussen huisartsen, specialisten, apothekers en verslavingszorg is het aantal eerste uitgiften kortwerkend oxycodon sterk gereduceerd. De ontwikkelde materialen, zoals een kerndocument en werkafspraken, zijn te vinden op de website van de Coöperatieve Apothekersvereniging regio Arnhem (CAA).

De Stichting Farmaceutische kengetallen (SFK) heeft de monitor 'Voorschrijven Huisartsen' ontwikkeld in samenwerking met het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM). De monitor geeft apothekers inzicht in het voorschrijfgedrag van hun huisartsen op onder andere het gebied opioïden. Door middel van indicatoren kan de apotheker de voorschrijfcijfers van de eigen artsen vergelijken met landelijke gemiddelden. Ook biedt de rapportage overzichten van mogelijk suboptimaal behandelde patiënten.

Daarnaast staat er op de website van het IVM de FTO-module 'Gepast gebruik sterkwerkende opioïden'. De SFK ontwikkelde een rapport voor het FTO. Dit geeft antwoord op de vragen:

• Aan hoeveel patiënten schrijft de huisarts sterkwerkende opioïden voor?
• Welke sterkwerkende opioïden schrijft de huisarts voor?
• Hoeveel langdurige gebruikers van sterkwerkende opioïden heeft de huisarts in de praktijk? Dit laatste is: langer of korter dan 3 maanden?

Ook beschikbaar bij het IVM is de FTO-module 'Opioïden bij lage rugpijn'.

De aandacht voor de risico’s en voor juist gebruik van opioïden heeft effect op het aantal patiënten dat ten minste eenmaal een sterkwerkend opioïd verstrekt kreeg. Zowel in 2019 als in 2020 nam het aantal gebruikers af. Het is belangrijk al bij de start van een opioïd aandacht te besteden aan het stoppen ervan. Er is echter een grote groep langdurige gebruikers. Bij deze patiënten moeten de positieve en negatieve effecten van het opioïdgebruik worden afgewogen en moet zo mogelijk, als de patiënt hiervoor gemotiveerd is, worden gestart met afbouwen.

U kunt hierbij gebruikmaken van de Handreiking Zorgverleners voor afbouw opioïden. Deze bevat aandachtspunten voor de begeleiding van en afbouwschema’s voor patiënten die het gebruik van opioïden willen afbouwen, wanneer er sprake is van ongepast opioïdengebruik. De handreiking is gebaseerd op internationale richtlijnen en expert opinion.