Materiaal en afval

Hoewel het aantrekkelijk lijkt alle papier te vervangen door digitale opties (digitale recepten, dataopslag, informatie voor de patiënt), moet een kanttekening worden gemaakt: ook data-opslag en -uitwisseling vragen veel van het milieu. Zo zou je als je een document drie keer downloadt, het beter de eerste keer kunnen printen. Nu spelen bij de keuze voor papierloos werken meer factoren een rol (bewaartermijn, opslag, terugvindbaarheid), deze bepalen dus mede de afweging. Quick wins:

• Print alleen als dat echt nodig is en print dan dubbelzijdig en in zwart-wit. Tip: stel dubbelzijdig en zwart-wit in als automatische keuze.
• Gebruik papier met een milieukeurmerk; bekijk de keurmerken op Milieucentraal.
• Vervang papieren patiënteninformatie door digitale informatie, bij voorkeur via een link (en niet als bijlage).
• Stimuleer het gebruik van een patiëntenportaal.
• Gebruik beveiligde e-mail of de Siilo-app voor communicatie met artsen, bijvoorbeeld voor fiatteringsrecepten.
• Ga na waar er in het proces onnodig automatisch etiketten uitgeprint worden en pas indien mogelijk aan.

Kijk kritisch naar wat er via de post binnenkomt. Zeg abonnementen op of vervang zo mogelijk door een digitaal abonnement.

Het terugdringen van plastic verpakkingsmateriaal heeft al langere tijd de aandacht. Zo zijn de plastic tasjes in de openbare apotheek verdwenen, door een verbod in 2015 op gratis plastic tassen. Het gebruik van papieren zakjes kan beperkt worden door de patiënt te stimuleren een eigen tas mee te nemen. Ook hebben steeds meer apothekers oog voor de verpakking van producten die via de groothandel binnenkomen en vragen hen om efficiëntere verpakking met minder afval door het reduceren van de hoeveelheid verpakkingsmateriaal en gebruikmaken van recyclebaar karton/plastic. Met name medicatie die via central filling wordt geleverd veroorzaakt nog veel (al dan niet recyclebaar) verpakkingsafval.

Ook in de ziekenhuizen heeft de hoeveelheid plastic afval aandacht. Enerzijds wordt dit veroorzaakt door verpakkingsmateriaal, anderzijds door het hoge gebruik van wegwerpproducten (disposables).
Een consortium van Nederlandse ziekenhuizen en kennisinstellingen onder leiding van Erasmus MC krijgt subsidie van de Nationale Wetenschapsagenda om te onderzoeken hoe zij minder wegwerpproducten kunnen gebruiken en de transitie naar circulariteit kunnen maken.

Bij het schoonmaken in de apotheek komen bij het wegspoelen de schoonmaakmiddelen in het afvalwater terecht. Gebruik milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen, bijvoorbeeld middelen die voldoen aan het Europese Ecolabel. Bekijk alle milieukeurmerken voor schoonmaakmiddelen op Milieucentraal. Beperk zo mogelijk het aantal schoonmaakbeurten. Dit is over het algemeen niet dagelijks nodig. Bekijk hier tips voor een goede schoonmaakmethode.

Voor apotheken die zelf bereiden: zorg dat bij schoonmaken van bereidingsapparatuur zo min mogelijk geneesmiddelresten in het riool terecht komen door eerst de apparatuur met een tissue af te nemen en de apparatuur pas daarna goed schoon te maken.

Het afval in de apotheek is onder te verdelen in afval uit de apotheek zelf en retourmedicatie van de patiënt.

Door afval goed te scheiden kunnen materialen zoals papier, glas, plastic en batterijen gerecycled worden. Dit draagt bij aan de circulaire economie: de hoeveelheid restafval vermindert en er wordt bespaard op grondstoffen, energie en geld. Voor papier, glas, gft en textiel is afvalscheiding aan de bron nodig (deze kun je niet achteraf scheiden); voor PMD verschilt per gemeente of dit apart wordt ingezameld of bij het restafval. Bekijk de tips om afval beter te scheiden.

Praktijktip: ga ‘omgekeerd inzamelen’: plaats gescheiden afvalbakken dicht bij de werkplek waar het afval vrijkomt (naast het bureau of de balie) en plaats de restafvalbak verder weg (bijvoorbeeld bij de printer of de koffieautomaat). Vaak is het nu andersom. Zo kost het meer moeite om iets als restafval weg te gooien, waardoor het afval beter gescheiden wordt.

Apotheken vormen een belangrijke schakel bij de inzameling van medicijnresten van patiënten (retourmedicatie). De restanten van medicijnen worden aangemerkt als klein chemisch afval (kca). Gemeenten zijn op basis van de Wet Milieubeheer verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van het afval (dus ook de in de apotheek ingezamelde retourmedicatie) van hun inwoners. Het is dan ook gebruikelijk dat gemeenten de kosten voor de afvoer van de in de apotheek ingezamelde retourmedicatie op zich nemen. Tijdens de Week van Ons Water wordt deze service van de apotheek ieder jaar extra belicht.

Bij het inleveren van retourmedicatie zijn de volgende punten van belang:

• Plaats een retourbox in de apotheek, met duidelijke instructies voor de patiënt. Dit kan een gewone afvalton zijn, eventueel met een speciale huls zoals Rik Retour, of een aparte inzamelton die later geleegd wordt in de afvalton zoals de Teva-Retourbox.
• Vraag patiënten om papieren doosjes, bijsluiters en etiketten (in verband met privacy) van de ongebruikte medicijnen te verwijderen (of het etiket onleesbaar te maken) alvorens men dit bij de apotheek inlevert, en dit papier en karton in te leveren bij het oud papier.
• Lege glazen flacons mogen in de glasbak (niet eerst legen of omspoelen).
• Gebruikte naalden moeten altijd in een naaldencontainer.
• Lege blisters en lege gdv-rollen (let op privacy) die thuis worden weggegooid horen in het restafval.

Praktijktip: gebruik het inlevermoment van de patiënt als contactmoment. Ga laagdrempelig en open in gesprek met de patiënt om te achterhalen waarom hij geneesmiddelen overhoudt.

Het inzamelen van overtollige medicatie in de apotheek heeft tot doel dat geneesmiddelresten op een verantwoorde wijze worden afgevoerd en niet (via het riool) in het milieu belanden.
Een voorbeeld dat hier op aansluit is de vermindering van de lozing van röntgencontrastmiddelen. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door vermindering van het gebruik, door hergebruik van restanten, door het in het ziekenhuis meegeven van plaszakken aan patiënten, door zuivering bij de bron, en/of door het gebruik van speciale toiletten in het ziekenhuis.

Praktijktip voor ziekenhuisapotheek: overleg met jouw afvalverwerker welk afval in welke categorie thuishoort om zo duurder specifiek ziekenhuisafval (SZA) te reduceren (Grote Afvalshow NVZA 2023).