Rol apotheker bij morbide obesitas en bariatrische chirurgie

Mensen met (morbide) obesitas hebben vaak comorbiditeit en gebruiken daardoor veel medicatie. Een complicerende factor is de mogelijke verandering van de farmacokinetiek. Er moet bijvoorbeeld rekening worden gehouden met een toegenomen vetmassa, een verhoogd hartminuutvolume en een sterke doorbloeding van de lever en nieren.

Na een operatie en gewichtsverlies verbeteren of verdwijnen comorbiditeiten. Patiënten hebben mogelijk minder geneesmiddelen nodig. Zij kunnen bijvoorbeeld stoppen met orale antidiabetica en insuline of een lagere dosering gebruiken.

In Nederland lijden ruim 100.000 volwassenen aan deze ernstigste vorm van zwaarlijvigheid. Gemiddeld betekent dat ongeveer 50 mensen met morbide obesitas per apotheek. Ongeveer 12.000 personen ondergaan per jaar in Nederland bariatrische chirurgie, dat zijn gemiddeld 6 personen per apotheek per jaar. In de toekomst neemt het aantal obesitaspatiënten verder toe.

De helft van de 20-plussers in Nederland kampt met overgewicht. Dit was begin jaren tachtig nog 33 procent. In totaal heeft 14 procent in 2017 enige vorm van obesitas, ruim 2,5 keer meer dan begin jaren tachtig.

Voor een goede medicatiebewaking is het noodzakelijk dat in het Apotheek Informatie Systeem (AIS) de contra-indicatie Morbide obesitas of Bariatrische chirurgie is vastgelegd bij de patiënt. Na een bariatrische ingreep moet, als de patiënt niet langer obees is, de contra-indicatie Morbide obesitas weer worden verwijderd. De contra-indicatie Bariatrische chirurgie blijft levenslang gelden.

Adviezen voor medicatiebewaking

Het Geneesmiddel Informatie Centrum van de KNMP ontwikkelt medicatiebewakingsadviezen voor patiënten met morbide obesitas en patiënten met bariatrische chirurgie aan de hand van literatuur. Een multidisciplinaire werkgroep, bestaande uit ziekenhuisapothekers, openbaar apothekers, huisartsen, internist-endocrinologen en bariatrisch chirurgen, beoordeelt deze adviezen. De adviezen komen beschikbaar via apotheekinformatiesystemen en de KNMP Kennisbank. Voor vragen over medicatiebewaking kunt u contact opnemen met de Helpdesk GIC.

Contra-indicatiemodule HIS

Huisartsen kunnen in de contra-indicatiemodule in het HIS de contra-indicatie bariatrische chirurgie vastleggen. Door de contra-indicatie vast te leggen, loopt ook de medicatiebewaking mee. Aan bariatrische chirurgie is geen ICPC-code toegekend. De huisarts krijgt daarom niet automatisch in het HIS de vraag of de contra-indicatie moet worden vastgelegd (zoals het gangbaar is bij registratie van een aandoening met een ICPC-code).

Medicatiegebruik is een van de factoren die invloed kan hebben op het gewicht. Diverse geneesmiddelen kunnen gewichtstoename veroorzaken. In het stappenplan van het Partnerschap Overgewicht (PON) voor de aanpak van overgewicht en obesitas bij volwassenen zijn overzichten te raadplegen van potentieel gewichtsverhogende medicatie en vervangende medicatie. 

Van belang bij het beoordelen van de medicatie van de patiënt is om rekening te houden met de toedieningsweg en in welke mate dosering en systemische blootstelling een rol spelen bij het gewichtsverhogende effect.

Het GLIM protocol is een screeningsdocument waarmee u op zoek gaat naar bewegingsbelemmerende factoren (denk aan aandoeningen zoals reuma of artrose, of het gebruik van bepaalde geneesmiddelen) en geneesmiddelen die gewichtstoename kunnen geven. Een tabel is opgesteld met een overzicht van deze geneesmiddelen en om hoeveel gewichtstoename het gaat.

Het protocol kan tevens als meetinstrument worden ingezet, bijvoorbeeld om te meten wat het effect is van deelname aan een beweegprogramma.

De definitieve versies van onderstaande documenten komen binnenkort beschikbaar op de website van het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON).