Laaggeletterde patiënten hebben moeite met het begrijpen van schriftelijke informatie over hun ziekte, met de mondelinge voorlichting van hun zorgverlener en met zelfmanagement bij chronische aandoeningen. Onjuist gebruik van medicatie en therapie-ontrouw komen veel voor onder laaggeletterde patiënten.
Veel voorkomende situaties bij laaggeletterde patiënten zijn:
- Het niet-begrijpen van informatie. Patiënten:
- begrijpen de mondelinge informatie niet die ze bij huisarts of apotheek ontvangen;
- begrijpen vaak onvoldoende wat de reden is van het gebruik van een geneesmiddel;
- hebben moeite de informatie in de bijsluiter en op het etiket te begrijpen en toe te passen. 42% begrijpt de betekenis niet van ‘op een lege maag innemen’. 78% maakt fouten bij het interpreteren van waarschuwingslabels. 70% leest ‘2 maal daags 2 tabletten’ wel correct, maar slechts 35% past het ook correct toe.
- Verandering van het uiterlijk van medicatie of de verpakking leidt tot verwarring waardoor mensen niet meer weten hoe de medicijnen te gebruiken.
- Chronisch zieken stoppen soms onterecht met de medicatie wanneer zij geen klachten meer hebben.
- Pictogrammen ter ondersteuning van de uitleg van medicijngebruik kunnen zonder toelichting verkeerd geïnterpreteerd worden.
Uit het onderzoek 'Laaggeletterdheid in Nederland kent aanzienlijke maatschappelijke kosten' van PricewaterhouseCoopers (maart 2017) blijkt dat laaggeletterdheid de Nederlandse samenleving bijna 1 miljard euro per jaar kost. Hiervan betreft ruim 250 miljoen de gezondheidszorg.
De website van Pharos, het expertisecentrum voor gezondsheidsverschillen, biedt veel informatie over laaggeletterde patiënten.
Baliekaart iconen
De KNMP heeft iconen ontwikkeld die de patiënt ondersteunen in zijn of haar medicatiegebruik. Er zijn iconen beschikbaar die gaan over:
- indicatie (zoals: voor het hart, plaspil, voor de bloeddruk);
- gebruikswijze (zoals: 's ochtends en 's avonds innemen, goed schudden voor gebruik, tijdens de maaltijd);
- waarschuwingen (zoals: wisselwerkingen, niet met alcohol, niet tijdens zwangerschap);
- bijwerkingen (zoals: misselijkheid, diarree, hoofdpijn).
Een aantal van deze iconen staat weergegeven op een baliekaart. Apotheekmedewerkers kunnen deze baliemat gebruiken bij de uitleg van een geneesmiddel aan de patiënt.
Boek: Kunt u dat even uitleggen?
De persoonlijke portretten in het boek Kunt u dat even uitleggen – Verhalen van moeilijk lezende medicijngebruikers laten zien hoe het is om niet te beschikken over voldoende taalvaardigheid bij medicijngebruik. Ervaringsdeskundigen vertellen hoe lastig het is om instructies als ‘tweemaal daags één’ te begrijpen, of te onthouden welke naam hun geneesmiddel heeft.
Documentaires: laaggeletterden en zorgverleners aan het woord
Docu: 'Kunt u dat even uitleggen?'
De KNMP-documentaire 'Kunt u dat even uitleggen?' geeft een kijkje in de dagelijkse bezigheden van enkele laaggeletterden en laat zien hoe hun medicijngebruik in gevaar komt doordat ze gezondheidsinformatie niet begrijpen. Ook zorgverleners (apotheker, huisarts en wijkverpleegkundige) vertellen over hun ervaringen.
Docu: 'De bijsluiter die lees ik niet. Goede zorg voor laaggeletterde medicijngebruikers'
Taalambassadeur Ria Lucke kon niet goed lezen, schrijven en rekenen doordat ze opgroeide in een nare thuissituatie. In de minidocumentaire 'De bijsluiter die lees ik niet. Goede zorg voor laaggeletterde medicijngebruikers', die de KNMP van haar maakte, vertelt ze het verhaal achter de laaggeletterde medicijngebruiker.
Docu: 'Durf de vraag te stellen aan de apotheekbalie'
‘Je kunt niet op iemands gezicht zien: die is laaggeletterd’, aldus apotheker Joost van Roosmalen in de mini-docu 'Durf de vraag te stellen aan de apotheekbalie'. Het herkennen van laaggeletterden is een uitdaging voor het apotheekteam, verpleegkundigen en verzorgenden. Dat geldt ook voor de communicatie met deze doelgroep. De KNMP-iconen en andere ontwikkelde tools helpen hierbij. In onderstaande mini-documentaire bekijkt u hoe.